TEMEL MÜZİK KAVRAMLARI
Müziğin alfabesi notalardır:
Nota: Seslerin yüksekliklerini (incelik/kalınlık) ve sürelerini göstermeye yarayan işaretlerdir.
Müziğin alfabesini, yani notaları öğrenmek için çeşitli çalışmalar yapmak gerekir:
Solfej: Notaları adlarıyla, sesleriyle ve süreleriyle okumaya denir.
Bona: Notaları sadece adları ve süreleriyle okumaya denir.
Müziği tek başına notalar oluşturmaz. Müzik eserleri, notaların zamansal organizasyonu ile anlam kazanır:
Ritim: En geniş anlamında, müziğin zaman içinde akışına denir.
Solfej çalışmaları notaların seslerini öğrenmemizi, bona çalışmaları notaların ritmik değerlerini öğrenmemizi sağlar.
Birçok müzikal gelenekte birden fazla değişik sesi aynı anda duyarız. Özellikle klasik batı müziğinde en az üç farklı sesten oluşan akorların oluşumu ve bu akorların yürüyüşleri (progression) armoniyi oluşturur. Bu metotta temel armoni bilgilerini belli bir seviyeye kadar işleyeceğiz.
Şimdi müziğin alfabesini öğrenmek için en temel bilgilerden başlayalım:
Porte (Dizek) (ing. staff): Müziğin yazıya dökülmesi için kullanılan ilk araç portedir. Beş paralel çizgi ve dört aralıktan oluşur. Notalar portedeki çizgilerin hem üstüne hem de aralarına yazılabilir. Portedeki notalar daha yukarı yerleştirildikçe, sesler tizleşir.
Anahtar(Açkı) (ing. clef): Anahtar portenin temel elemanıdır. Portenin başına yerleştirilir. Notaların adlandırılmasını sağlar.
Sol Anahtarı: Portenin alttan ikinci çizgisinden başlayarak çizilir. İkinci çizginin üzerindeki nota Sol adını alır. Sol anahtarı insan sesiyle yaklaşık frekanslarda ses veren enstrümanlar için kullanılır. Keman, gitar, flüt, bağlama, kaval, ud gibi enstrümanların notaları Sol anahtarı kullanılarak yazılır.
Fa Anahtarı: Portenin üstten ikinci çizgisinden başlayarak çizilir. Üstten ikinci çizginin üzerindeki nota Fa adını alır. Fa anahtarı pes frekanslardaki sesleri yazmak için kullanılır. Bu sesleri Sol anahtarıyla göstermek çok fazla ek çizgi kullanımı gerektireceğinden, pes frekanslarda ses veren bas gitar, çello, kontrbas, piyano (sol el) gibi enstrümanların notalarının yazımı için Fa anahtarı kullanılır.
Do Anahtarları : En yaygın türleri portenin alttan üçüncü ve dördüncü çizgilerine konur ve konuldukları çizgiye yazılan notalar “Do” adını alır. Do anahtarı orta frekanstaki sesleri göstermek için kullanılır. Viyola gibi çalgıların notalarının yazımı için Do anahtarı kullanılır. En yaygın kullanılan Do anahtarları tenor ve alto anahtarlarıdır:
Nota: Seslerin yüksekliklerini (incelik/kalınlık) ve sürelerini göstermeye yarayan işaretlerdir. Hem Latin harfleriyle hem de aşağıda gösterildiği gibi hecelerle yazılır.
Oktav: Aynı ismi taşıyan iki ses arasındaki sekiz notalık aralığa oktav (sekizli) denir. İsimleri bir olan bu notaların yükseklik dereceleri ayrıdır.
Ritim
En geniş anlamında ritim, müziğin zaman içinde akışına denir.
Vuruş (ing. beat)
Bir şarkıya el ya da ayak vurarak eşlik ettiğimizde aslında o şarkının vuruşlarını veririz. Vuruş, müziği eşit zaman aralıklarına bölen düzenli ve tekrar eden birimlerdir. Vuruşlar bazı müziklerde (rock müziği, marşlar vs.) çok güçlüdür ve rahatlıkla hissedilir. Bazı müziklerde ise (bazı çağdaş klasik batı müziği örnekleri) belirsizdir.
Örneğin ‘Daha Dün Annemizin’ şarkısını ele alalım:
Daha | Dün An | nemi | zin | Kolla | rında | Yaşar | ken |
| | | | | | | | | | | | | | | |
Nota Değerleri
Nota işaretleri, notaların sürelerine göre farklılık gösterir. Her bir notanın uzunluğunu vuruş sayısıyla ölçeriz. Aşağıdaki tabloda notaların kaç vuruş oldukları yani değerleri gösterilmiştir:
Notaların değerlerini vuruşlarla anlayabiliriz. Bir vuruşu ayağımızla vurduğumuzu düşünelim. Bir vuruş, ayağımızın aşağı inişi ve yukarı çıkışıyla ikiye bölünmüş olur. Böylelikle farklı nota değerlerinin vuruşları şöyle olur:
Birlik Nota:
İkilik Nota:
Dörtlük nota:
Sekizlik Nota:
Not: Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi, iki adet sekizlik nota yan yana gelirse yukarıdan iliştirilen bir çizgiyle birleştirilebilirler. Bu durum iki adetten daha fazla sekizlik notalar için de geçerlidir.
Onaltılık Nota:
Not: Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi, iki adet onaltılık nota yan yana gelirse yukarıdan iliştirilen bir çizgiyle birleştirilebilirler. Bu durum iki adetten daha fazla sekizlik notalar için de geçerlidir. Örneğin yukarıdaki tabloda dört adet onaltılık nota birleştirilmiştir.
Sus Değerleri
Parça içerisinde enstrümanın ya da vokalistin sustuğu yerler sus (es) işaretleriyle gösterilir. Notalarda olduğu gibi her bir susun uzunluğunu da vuruş sayısıyla ölçeriz. Aşağıdaki tabloda susların kaç vuruş oldukları yani değerleri gösterilmiştir:
Bağ
Bir notanın nota değerini uzatmak için bağ kullanılabilir. Eğer yan yana duran iki nota, aynı sesi veriyorsa ve bağ işaretiyle birbirlerine bağlı ise, birinci nota ikinci notanın nota değeri kadar uzar.
Örnek 1:
Bu örnekte 4 vuruş değerinde La notası, 1 vuruş değerinde La notasına bağ işareti ile bağlanmıştır. Böylelikle La notası 5 vuruş uzunluğunda çalınacaktır.
Örnek 2:
Bu örnekte 2 vuruş değerinde La notası, 1/2 (yarım) vuruş değerinde La notasına bağ işareti ile bağlanmıştır. Böylelikle La notası 2,5 vuruş uzunluğunda çalınacaktır.
Örnek 3:
Bu örnekte 1 vuruş değerinde La notası, 1/4 vuruş değerinde La notasına bağ işareti ile bağlanmıştır. Böylelikle La notası 1,25 vuruş uzunluğunda çalınacaktır.
Nokta
Yanına konulduğu nota ve sus işaretlerinin sürelerini değerinin yarısı kadar uzatan işarettir.
BONA ALIŞTIRMALARI
Aşağıdaki alıştırmalardaki notaları, notaların seslerini vermeden sadece adlarıyla ve süreleriyle okuyunuz. Bona çalışmasını yaparken kolumuzun her bir hareketi bir dörtlük notaya karşılık gelmektedir. Sağ kolunuzu, ok işaretleri yönünde hareket ettiriniz. Böylelikle ölçüleri takip etmeniz kolaylaşacaktır. Alıştırmanın metronom1 değeri 50’dir. Metronomunuzdaki her ses, bir vuruşa karşılık gelmektedir.
1) Metronom, müzikte tempoyu (müziğin hızı) ayarlamak için 1812’de icat edilmiş bir araçtır. Temel Müzik Eğitimine Giriş metodunu çalışan herkesin bir metronom edinmesi gerekmektedir.
GAMLAR
Tam Ses Aralık (ing. whole tone interval) / Yarım Aralık:
İki nota arasındaki mesafeye “aralık” denir. Klasik batı müziğindeki eşit tamperaman sistemde, bir tam ses (örneğin, Do-Re) iki eşit parçaya ayrılır. Elde edilen her bir parçaya bir yarım aralık adı verilir. Aşağıdaki örnekte Do majör gamında Mi-Fa ve Si-Do notaları arasında yarım aralık vardır. Diğer notaların arası ise tam aralıktır.
Do——————1/2——————Do# = Re ——————-1/2—————- Re
Tam Aralıklar (ing. perfect interval): 4 aralığı tam aralık olarak adlandırıyoruz:
Unison: 2 farklı ses kaynağının verdiği aynı frekanstaki sestir. Örneğin gitar ve keman unison çalsın dendiğinde iki enstrüman aynı frekanstaki notayı çalar.
Tam 4’lü (T4): 5 yarım sesten oluşur.
Tam 5’li (T5): 7 yarım sesten oluşur.
Oktav (Tam 8’li): 12 yarım sesten oluşur. Herhangi bir gamın ilk ve son sesi arasındaki aralıktır.
Arızalar (ing. accidental )
Bemol (ing. flat): Şareti ile belirtilir. Yanında bulunduğu notayı yarım ses kalınlaştırır.
Notanın sol tarafına yerleştirilir.
Çift Bemol : İşareti ile belirtilir. Yanında bulunduğu notayı tam ses kalınlaştırır. Notanın sol tarafına yerleştirilir.
Diyez (ing. sharp): işareti ile belirtilir. Yanında bulunduğu notayı yarım ses tizleştirir. Notanın sol tarafına yerleştirilir.
Çift Diyez: işareti ile belirtilir. Yanında bulunduğu notayı tam ses tizleştirir. Notanın sol tarafına yerleştirilir.
Natürel (ing. natural): Bemol veya diyez almış bir notanın, doğal haline döneceğini belirten işarettir.
Gam (İng. Scale, Fra. Gamme, Alm. Tonleiter, İta. Gamma)
Bir sesten başlayıp, o sesin oktavında sona eren ses dizisidir. Kalın sesten başlayıp incelen gama “çıkıcı gam”, ince sesten başlayıp kalın seslere doğru inen gama “inici gam” denir. Gam kelimesi ‘dizi’ kelimesiyle eş anlamlı kullanılabilmektedir. Biz bu metotta ‘gam’ kelimesini tercih edeceğiz ve eşit tamperaman sistemde çalınabilecek/okunabilecek gamları ele alacağız (yani makamsal dizileri incelemeyeceğiz).
Batı Müziği’nde kullanılan temel gamlardan (majör ve minör) bahsetmeden önce, bu gamların oluştuğu Antik Yunan Medeniyeti’nde ve Ortaçağ Avrupası’nda kullanılan modları (bu dönemlerdeki gamlara mod deniyor) incelememiz gerekir.
Antik Yunan Medeniyeti’nde modlar 4 sesli ‘tetrakord’ların bir araya gelmesiyle oluşuyordu. Bu dönemde miksolidyan, lidyan, frigyen, doryan, hipolidyan, hipofrigyen ve hipodoryan olarak adlandırılan modlar kullanılmıştır ve bu modlar, ortaçağda kullanılan kilise modlarından farklıdır.
Ortaçağda kullanılan temel 7 kilise modunu, içinde majör ve doğal minör gamları da barındırdığı için ayrıntılı olarak inceleyeceğiz. Kilise modları 7 sesten oluşan gamlardır.
1) İyonyan Mod (Majör Gam)
2 tam, 1 yarım, 3 tam, 1 yarım aralıklardan oluşan moddur. Bu mod Barok Dönem’de majör gam olarak kullanılmaya başlanmış ve klasik batı müziğinin temel gamlarından biri olmuştur.
Türkiye’de kullanılan makamların sistemleri çok farklı olsa da (koma kullanımı, seyir özellikleri gibi); iyonyan modunun ana dizisindeki aralıkların Rast makamı dizisinin aralıklarına benzediği söylenebilir.
2) Doryan Modu
1 tam, 1 yarım, 3 tam, 1 yarım, 1 tam aralıklardan oluşan moddur. Bu modu oluşturabilmek için bu aralıkların ezberlenmesine gerek yoktur. Herhangi bir iyonyan modun (majör gamın) 2. notasından başlayarak o notanın oktavına kadar geldiğimizde elde ettiğimiz gam, doryan modudur.
Re notasından oktavına arıza almadan gittiğimizde doryan modunu elde ederiz.
Doryan modunu aşağıdaki şekilde de oluşturabiliriz:
Herhangi bir majör gamın 3. ve 7. seslerini yarım ses pesleştirdiğimizde doryan gamını elde ederiz. Aşağıda hiç arıza almayan do majör gamı üzerinden 3. ve 7. sesleri yarım ses pesleştirerek elde ettiğimiz do doryan gamı gösterilmiştir.
Doryan modunun ana dizisindeki aralıkların Hüseyni makamı dizisinin aralıklarına benzediği söylenebilir.
3) Frigyen Modu:
1 yarım, 3 tam, 1 yarım, 2 tam aralıklardan oluşan moddur. Herhangi bir iyonyan modun (majör gamın) 3. notasından başlayarak o notanın oktavına kadar geldiğimizde elde ettiğimiz gam, frigyen modudur.
Mi notasından, oktavına arıza almadan gittiğimizde frigyen modunu elde ederiz.
Frigyen modunu aşağıdaki şekilde de oluşturabiliriz:
Herhangi bir majör gamın 2., 3., 6. ve 7. seslerini yarım ses pesleştirdiğimizde frigyen gamını elde ederiz. Aşağıda hiç arıza almayan do majör gamı üzerinden 2., 3., 6. ve 7. sesleri yarım ses pesleştirerek elde ettiğimiz do frigyen gamı gösterilmiştir.
Frigyen modunun ana dizisindeki aralıkların Kürdi makamı dizisi aralıklarına benzediği söylenebilir.
4) Lidyan Modu:
3 tam, 1 yarım, 2 tam ve 1 yarım aralıklardan oluşan moddur. Herhangi bir iyonyan modun (majör gamın) 4. notasından başlayarak o notanın oktavına kadar geldiğimizde elde ettiğimiz gam, lidyan modudur.
Fa notasından, oktavına arıza (diyez, bemol) almadan gittiğimizde lidyan modunu elde ederiz.
Lidyan modunu aşağıdaki şekilde de oluşturabiliriz:
Herhangi bir majör gamın 4. sesini yarım ses tizleştirdiğimizde lidyan gamını elde ederiz. Aşağıda hiç arıza almayan do majör gamı üzerinden 4. sesi yarım ses tizleştirerek elde ettiğimiz do lidyan gamı gösterilmiştir.
5) Miksolidyan Modu:
2 tam, 1 yarım, 2 tam, 1 yarım ve 1 tam aralıklardan oluşan moddur. Her hangi bir iyonyan modun (majör gamın) 5. notasından başlayarak o notanın oktavına kadar geldiğimizde elde ettiğimiz gam, miksolidyan modudur.
Sol notasından, oktavına arıza almadan gittiğimizde miksolidyan modunu elde ederiz.
Miksolidyan modunu aşağıdaki şekilde de oluşturabiliriz:
Herhangi bir majör gamın 7. sesini yarım ses pesleştirdiğimizde miksolidyan gamını elde ederiz. Aşağıda hiç arıza almayan do majör gamı üzerinden 7. sesi yarım ses pesleştirerek elde ettiğimiz do miksolidyan gamı gösterilmiştir.
6) Aeoliyan Modu:
1 tam, 1 yarım, 2 tam, 1 yarım ve 2 tam aralıklardan oluşan moddur. Herhangi bir iyonyan modun (majör gamın) 6. notasından başlayarak o notanın oktavına kadar geldiğimizde elde ettiğimiz gam, aeoliyan modudur. Bu mod Barok Dönem’de doğal minör gam olarak kullanılıp, klasik batı müziğinin temel gamlarından biri olmuştur.
La notasından, oktavına arıza almadan gittiğimizde aeoliyan modunu elde ederiz.
Aeoliyan modunu aşağıdaki şekilde de oluşturabiliriz:
Herhangi bir majör gamın 3., 6. ve 7. sesini yarım ses pesleştirdiğimizde aeoliyan gamını elde ederiz. Aşağıda hiç arıza almayan do majör gamı üzerinden 3., 6. ve 7. sesi yarım ses pesleştirerek elde ettiğimiz do aeoliyan gamı gösterilmiştir.
Aeoliyan modunun ana dizisindeki aralıkların Nihavend makamı dizisinin aralıklarına benzediği söylenebilir.
7) Lokriyan Modu:
1 yarım, 2 tam, 1 yarım ve 3 tam aralıklardan oluşan moddur. Herhangi bir iyonyan modun (majör gamın) 7. notasından başlayarak o notanın oktavına kadar geldiğimizde elde ettiğimiz gam, lokriyan modudur.
Si notasından, oktavına arıza almadan gittiğimizde lokriyan modunu elde ederiz.
Lokriyan modunu aşağıdaki şekilde de oluşturabiliriz:
Herhangi bir majör gamın 2., 3., 5., 6. ve 7. sesini yarım ses pesleştirdiğimizde lokriyan gamını elde ederiz. Aşağıda hiç arıza almayan do majör gamı üzerinden 2., 3., 5., 6. ve 7. sesi yarım ses pesleştirerek elde ettiğimiz do lokriyan gamı gösterilmiştir.
Diğer Gamlar:
Bu metotta 7 sesli majör ve minör gamları ayrıntılı olarak inceleyeceğiz. Ancak, 7 sesli gamlar dışında da birçok gam bulunmaktadır. Bu bölümde bu gamlara kısaca değineceğiz.
Pentatonik Gam: “Penta” kelimesi Latincede 5 anlamına gelmektedir. 5 sesten oluşan gamdır. Dünyanın birçok yerindeki yerel müziklerde pentatonik gamlara rastlanır.
Blues müziğinde minör pentatonik gam yaygın olarak kullanılır:
Örnek 1:
Örnek 2:
Çin’de kullanılan Gong pentatonik gamı:
Tam Ses Gamı:
6 sesten oluşan bir gamdır. Sadece tam aralıklardan oluşur.
Oktatonik Gam:
8 sesten oluşan bir gamdır. Art arda gelen tam ve yarım aralıklardan oluşur.
Ölçü (ing. meter)
Müzikte bazı vuruşlar diğerlerine göre daha kuvvetli ya da daha vurguludur. Tekrarlanan nota gruplarında kuvvetli vuruşun yanında bir ya da birden fazla zayıf vuruş bulunur. Vuruşların düzenli gruplar halinde organize edilmesine ölçü denir. Sabit sayıda vuruşa sahip grupların her birine de ölçü (ing. measure ya da bar) denir. Türkçede bu iki öğe de ölçü olarak isimlendirilmiştir.
Bir ölçünün içindeki vuruş sayısına bağlı olarak birçok ölçü çeşidi vardır. Örneğin tekrar ‘Daha Dün Annemizin’ şarkısını ele alalım:
Daha | Dün An | nemi | zin | Kolla | rında | Yaşar | ken |
| | | | | | | | | | | | | | | |
1 | 2 | 3 | 4 | 1 | 2 | 3 | 4 |
Bu şarkıda vuruşların dörtlü gruplar halinde organize edildiğini görüyoruz. Bu nedenle, bu şarkının ölçüsünün 4/4’lük olduğunu söyleyebiliriz.
Ölçü İşaretleri (ing. time signature)
14. yüzyıldan itibaren bir eserin notasyonunun başına, o eserin ölçü organizasyonunu belirtmek için bazı sembol ya da sayılar konmuştur. Günümüzde bu ölçü işaretleri, genellikle üst üste yazılan iki sayıdan oluşmaktadır ve portede tonal donanım işaretinden sonra konulmaktadır. Üstteki sayı bir ölçüde kaç adet vuruşun olduğunu, alttaki sayı ise vuruşlardaki nota değerlerini gösterir.
Örnek 1: Dört dörtlük ölçü işareti. Bir ölçüde dört adet dörtlük nota değerinde nota ya da sus olduğunu gösterir.
Ölçü Türleri
Ölçüler türlerine göre üç farklı yapıdadır.
1) Basit Ölçüler: Vuruş değerleri iki eşit süre değerine bölünebilen ölçü sayılarıdır. Tablo 1’de basit ölçüler gösterilmiştir:
Tablo 1 (Gauldin, Robert. (1997) Harmonic Practice in Tonal Music. New York: Norton & Company, p.23.)
Örnek 1:
Vuruş Değeri:
Örnek 2:
Vuruş Değeri:
2) Bileşik Ölçüler Vuruş değerleri üç eşit süre değerine bölünebilen ölçü sayılarıdır. Tablo 2’de basit ölçüler gösterilmiştir:
Tablo 2 (Gauldin, Robert. (1997) Harmonic Practice in Tonal Music. New York: Norton & Company, p.23.)
Örnek 3:
Vuruş Değeri:
3) Aksak Ölçüler Aksak ölçüler çoğunlukla Ortadoğu, Balkan ve Akdeniz ülkelerine özgü usullerdir. Basit ve bileşik ölçü birim değerlerinin varyasyonlarından ve kendi arasındaki farklı ölçü kurulumlarından oluşur. 5/8, 5/4, 7/16, 7/8, 7/4, 9/8 en temel olanlarındandır.
Örnek 4:
Kulak Çalışması
Birbirlerine Eğilimli Notalar
Do Majör Gamı üzerindeki bazı notaları ikili ve üçlü gruplandırarak öğrenmeyi kolaylaştıracağız. Diyez ve bemol arızalarını alan notaları tek bir hece ile ifade edebilmek için notaların hecelerinde (do, re, mi, fa, sol, la, si) değişiklikler yapacağız. Örneğin diyez alan notaların bazılarının sonuna ‘i’, bemol alan notaların bazılarının sonuna ‘e’ harfi ekleyeceğiz. Sol diyez sesi bu sistemde ‘Si’ olarak adlandırılacağı için, bundan sonra Si sesini ‘Ti’ olarak yazıp okuyacağız.
Aşağıdaki birbirine eğilimli bazı notalar gösterilmiştir. Aşağıdaki notaları, seslerini doğru bir şekilde vererek okuyunuz ve bu aralıkları ezberleyiniz.
Majör Gamlar
Klasik Batı Müziği’nde 1600’lerden 1900’lere kadar majör ve minör gamlar sıkça kullanılmıştır ve günümüzde de hala kullanılmaya devam etmektedir.
Daha önceki bölümde de incelediğimiz gibi, İyonyan modun diğer adı majör gamdır.
Majör gamın aldığı sesler derece olarak da (1.derece, 2.derece…) adlandırılır. Her bir derecenin ayrı bir adı vardır:
Majör bir gamdaki arızaları ve gamın aldığı sesleri bulabilmek için, iki tane yöntem vardır. Bunlardan birincisi gamın seslerini iki tam bir yarım üç tam bir yarım aralıklarına uydurmaktır. Ancak, bu yöntem pratik değildir. Majör ve minör gamların arızalarını bulmak için 5’li çember yöntemi kullanılır. Bu yönteme 5’li çember denmesinin nedeni tam 5’li aralıklarla ilerlemesidir.
5’li Çember:
5’li çember Do majörden başlayıp saat yönünde tam 5’li aralık tizleşerek (Do, Sol, Re, La, Mi…) elde edilir.
Do majör gamı hiçbir arıza (diyez ya da bemol) almaz.
Bir sonraki adımda 5’li çemberde Do’dan tam 5’li aralık gidip Sol majör gamına ulaşıyoruz. Sol majör gamını bulmak için, 2 tam 1 yarım 3 tam 1 yarım formülünü uyguladığımızda Fa diyez arızasını aldığını görürüz. Burada bizim için önemli olan majör gam formülündeki son aralığın yarım aralık olmasıdır. Çünkü 5’liler çemberindeki diğer gamları bulurken bunu kullanacağız.
Sol Majör Gamı
Bu noktadan sonra şu yolu izleyeceğiz: Bir sonraki majör gam, bir önceki majör gamın arızasını ve kendi karar sesinden yarım ses önceki notayı arıza olarak alır.
5’li çemberde Sol’den sonra Re gelir. Yukarıdaki formülü uyguladığımızda Re majör gamı kendisinden önceki Sol majör gamının arızasını (Fa diyez) ve kendisinden yarım ses önce gelen sesi (Do diyez) arıza olarak alır. Yani Re majör gamında Fa diyez ve Do diyez arızaları vardır.
Re Majör Gamı
5’li çemberde Re’den sonra La gelir. Formülümüzü uyguladığımızda La majör gamı kendisinden önceki Re majör gamının arızalarını (Fa diyez, Do diyez) ve kendisinden yarım ses önce gelen sesi (Sol diyez) arıza olarak alır. Yani La majör gamında Fa diyez ve Do diyez ve Sol diyez arızaları vardır.
La Majör Gamı
Bu şekilde devam ettiğimizde Mi, Si, Fa Diyez ve Do Diyez majör gamlarının arızalarını kolaylıkla buluruz. Nasıl Do majör gamı hiçbir arıza almıyorsa, Do Diyez majör gamı da 7 arıza alır. Tüm sesleri diyezdir:
Do Diyez Majör Gamı
Do diyez majör gamından sonra diğer diyezli gamlar benzer metot ile bulunabilir ama teorik olarak kullanılmaz [mesela Sol diyez majör gamı 8 diyez alır (7 diyez, 1 çift diyez)] ama bu gamın yerine Sol diyez ile sesteş (ing. enharmonic) olan La bemol majör gamı kullanılır.
Bu sistemle bemol arızasını alan gamları bulmak için, Do’dan saat yönünün tersine doğru tam 5’li aralık pesleşerek (ya da tam 4’lü aralık tizleşerek) ilerlemek gerekir.
5’li çemberde Do’dan saat yönünün tersine doğru ilerlediğimizde ilk gamımız Fa majör gamıdır (çünkü Fa-Do aralığı tam 5’li bir aralıktır, Do-Fa aralığı tam 4’lü aralıktır). Fa majör gamı saat yönünün tersindeki tam beşlisini yani Si bemol notasını arıza olarak alır (Si bemol-Fa aralığı tam 5’li bir aralıktır). Yani Fa majör gamında Si bemol arızası vardır.
Fa Majör Gamı
Fa majör gamından 5’li çemberde saat yönünün tersine doğru ilerlediğimizde, Fa sesinin saatin ters yönündeki 5’lisi olan Si bemol majör gamı gelir. Si bemol majör gamı da Si bemol sesinin saat yönünün tersi yönündeki 5’lisini, yani Mi sesini bemol olarak alır (Mi bemol-Si bemol tam 5’li bir aralıktır). Yani Si bemol majör gamında Si bemol ve Mi bemol arızaları yer alır.
Si Bemol Majör Gamı
Bu yönde aynı mantıkla ilerlediğimizde Si bemolden sonra karşımıza Mi bemol majör gamı çıkar. Mi bemol majör gamı da yine saat yönünün tersindeki tam 5’lisini yani La sesini bemol olarak alır. Yani Mi bemol majör gamı, Si bemol, Mi bemol, La bemol arızalarını alır.
Mi Bemol Majör Gamı
Aşağıda bazı majör gam örnekleri verilmiştir:
Tonal Donanım (ing. key signature)
Majör gamlar şarkılarda kullanıldığında aldıkları arızalar portenin başında gösterilir. Bir eserin notasyonunun başında, anahtardan sonra, ölçü işaretinden önce gösterilen arızalara (diyez ve bemollere) tonal donanım denir. Tonal donanımın kullanılma amacı arıza alan sesleri her seferinde göstermenin çok pratik bir yol olmaması ve tonal donanıma bakarak eserin üzerine kurulu olduğu gamı (yani şarkının tonunu) bulabilmemizdir.
Arızalar portede bellirli bir düzene göre yerleştirilir. Bu düzen 5’li çemberde gamların aldığı arıza sırasına göre oluşturulur.
Do majör gamı hiçbir arıza almadığı için portede diyez ve bemol göremeyiz:
Diğer majör gamların tonal donanımları şöyledir:
Bazı Ritim Kalıpları
Sık sık karşılaşılan ritim kalıp örnekleri aşağıda gösterilmiştir:
Örnek 1 :
Örnek 2:
Örnek 3:
Örnek 4:
Örnek 5:
Örnek 6:
Üçlemede bir vuruş, eşit üç parçaya bölünür.
Örnek 7:
Beşlemede bir vuruş, eşit beş parçaya bölünür.
Kulak Eğitimi Alıştırmaları
Aşağıdaki melodileri çalışın ve benzer şekilde kendi melodilerinizi yazıp, söyleyin:
1. Melodi:
Bona Çalışması
Minör Gamlar
a) Doğal Minör Gamı: Daha önceki bölümde de incelediğimiz gibi, Aeoliyan modu Barok dönemden (1600-1750) itibaren doğal minör gamı olarak adlandırılmaya başlamıştır.
b) Armonik Minör Gamı: Herhangi bir doğal minör gamın 7.sesinin yarım ses tizleşmesiyle elde edeceğimiz gama armonik minör gam denir. Aşağıda La armonik minör gamı gösterilmiştir:
La armonik minör gamındaki sondan bir önceki aralık böylelikle 1,5 ses olur ve bu aralık bir anlamda Türkiye’de kullanılan makamlardaki artık 2’li aralığa benzer. Bu gamda Mi notasından başlayıp diğer Mi’ye gidersek, ortaya çıkan gamın Hicaz-ı Humayun makamının dizisine benzediği söylenebilir:
c) Melodik Minör Gam: Bunların yanı sıra bir de melodik minör gam vardır. Melodik minör, doğal minörün altıncı ve yedinci seslerinin çıkıcı (tizleşen) ezgilerde yarım ses tizleştirilmesi ve inici ezgilerde(pesleşen) tekrar natürel çalınması ile elde edilir.
Aşağıda Mi melodik minör gamını ve Johann Sebastian Bach’ın bir parçasında kullanılan örneğini göreceğiz:
Johann Sebastian Bach’ın Mi Minör Lavta Süitindeki (BWV 996) Bourrée dansının ilk 5 ölçüsü Mi melodik minör gamına örnek gösterilebilir:
Minör gamların aldığı arızaları bulmak için öncelikle ilgili majör ve ilgili minör gamları incelememiz gerekiyor:
İlgili Majör ve İlgili Minör Gamlar
Bir majör gamla aynı arızaları alan minör gama o majör gamın ilgili minörü denir. Aynı şekilde bir minör gamın arızalarını alan majör gam da o minör gamın ilgili majörü adını alır. İlgili iki gamın tonal donanımları aynıdır.
Bir majör gamın 6. derecesiyle başlayan minör gam o majör gamın ilgili minörüdür. Aynı şekilde bir minör gamın 3. derecesiyle başlayan majör gam o minör gamın ilgili majörüdür.
Yani bir majör gamın arızaları bilindiğinde ilgili minörünün arızaları da biliniyor demektir. Dolayısıyla minör gamların aldığı arızaları bulmak için 5’li çemberi bilmek yeterlidir.
Örneğin, Do majör ve La minör gamları arıza almazlar ve böylelikle tonal donanımlarında arıza yoktur. Do majör gamı, La minör gamının ilgili majörüdür; La minör gamı da Do majör gamının ilgili minörüdür:
Sol majör ve Mi minör gamları Fa diyez arızasını alırlar. Yani Mi minör gamı Sol majör gamının ilgili minörüdür.
Doğal Minör Gamların Tonal Donanımları
Aşağıdaki 5’li çember şemasında majör gamlar ve ilgili minör gamları aynı tonal donanımla gösterilmiştir.
Bir parçanın tonal donanımında -‘O leyli’ de olduğu gibi- bemol ve diyez yoksa, bu parçanın üzerine kurulduğu dizi (yani tonu) Do majör müdür yoksa La minör müdür?
Buna karar vermek için parçanın genelindeki ezginin bütününe, parçanın ilk giriş notasına ve en son bitiş notasına bakılabilir. ‘O leyli’ parçasının ezgisi La notasında başlar ve bize açıkça La doğal minör gamının ilk 5 notasını gösterir. Ezginin son notası da La notasında karar verir. Bu parçanın tonu La minördür. Ama tabii ki bu formüle uymayan milyonlarca parça da vardır.
Diğer minör gamların tonal donanımları şöyledir:
Bir parça armonik minör ya da melodik minör gamı üzerine kurulmuşsa, tonal donanım nasıl yazılır? 6. ve 7. derecelerin değişmesiyle oluşan notalar tonal donanımda gösterilmez ve bu arızalar (naturel, diyez ve bemol) parçanın içinde notaların başına her seferinde yazılır.
Paralel Gamlar
Aynı sesle başlayan biri majör diğeri minör olan iki gam birbirinin paralelidir.
Örneğin D majör ve D minör gamları paralel iki gam dır.
Birbirlerine Eğilimli Notalar (2)
Sadece Do Majör gamındaki seslere bağlı kalmayıp, diğer aralıkları öğrenmeye başlayalım. Notaları söylerken “Fa Diyez” demek zor olacağı için “Fi”, “Si Bemol” yerine de “Te” hecesini kullanacağız. Aşağıdaki notaları çalışınız:
Öncelikle “Fi-Sol” aralığını çalışacağız. Her hangi bir majör gamın 4. sesini yarım ses tizleştirdiğimizde Lidyan modunu elde ediyoruz. Do Majör gamının da 4. sesi “Fa” olduğu için “Fa Diyez” sesini eklediğimizde Do Lidyan modunu elde etmiş oluruz. Aşağıdaki Do Lidyan modunu çalışınız:
Bona Çalışması
Aralıklar
İki nota arasındaki mesafeye “aralık” denir. Arka arkaya duyulan iki ses arasındaki mesafe, “melodik aralık”olarak, aynı anda duyulan iki ses arasındaki mesafe ise “armonik aralık” olarak tanımlanır.
Tam Aralık / Yarım Aralık:
Eşit Tamperaman Sistem (Klasik Batı Müziği) :
Klasik Batı Müziği’nde bir tam ses (örneğin, Do-Re) iki eşit parçaya ayrılır. Elde edilen her bir parçaya bir yarım aralık adı verilir.
Do——————1/2——————Do# = Re ——————-1/2—————- Re
Makamsal Sistem:
Türk Sanat Musikisi sisteminde bir tam ses aralığı (örneğin Do-Re) dokuz eşit parçaya ayrılır. Elde edilen notaların her biri ‘koma’ olarak adlandırılır.
Do——- I———I———I———I———-I———-I———-I———-I——– Re
1/9 | 1/9 | 1/9 | 1/9 | 1/9 | 1/9 | 1/9 | 1/9 | 1/9 |
Biz bu mettota eşit tampereman sistemden hareket edeceğiz.
Diyatonik Aralıklar: Herhangi bir majör ve minör gamın içindeki sesler arasındaki aralıklara denir. Majör gamın 4. ve 7. sesleri, minör gamın 2. ve 6. sesleri arasındaki ilişki bu tanımın dışında kalır. Tam, majör ve minör olmak üzere 3 adet diyatonik aralık vardır.
Tam Aralıklar: 4 aralığı tam aralık olarak adlandırıyoruz:
- Unison: 2 farklı ses kaynağının verdiği aynı frekanstaki sestir. Örneğin gitar ve keman unison çalsın dendiğinde iki enstrüman aynı frekanstaki notayı çalar.
- Tam 4’lü (T4): 5 yarım sesten oluşur. Herhangi bir majör ve minör gamın 1. ve 4. sesi arasındaki aralıktır.
- Tam 5’li (T5): 7 yarım sesten oluşur. Herhangi bir majör ve minör gamın 1. ve 5. sesi arasındaki aralıktır.
- Oktav (Tam 8’li): 12 yarım sesten oluşur. Herhangi bir gamın ilk ve son sesi arasındaki aralıktır.
Bu aralıklara tam denmesinin nedeni, bir sesin ilk 3 doğuşkan1 sesini bu aralıkların oluşturmasıdır.
Tam 4’lü Aralıklar:
Tam 5’li Aralıklar:
Majör ve Minör Aralıklar
2’li, 3’lü, 6’lı ve 7’li aralıklar, majör ve minör aralık olarak adlandırılır.
Majör 2’li Aralık (M2): 1tam sesten oluşur. Herhangi bir majör gamın 1. ve 2. sesleri arasındaki aralıktır.
Do Majör Gamı
Fa Diyez Majör Gamı
Örnekler:
Minör 2’li Aralık (m2):
1yarım sesten oluşur. Herhangi bir majör 2’li aralığın 2. sesini yarım ses pesleştirdiğimizde elde ettiğimiz aralıktır.
Majör 3’lü Aralık (M3): 2tam sesten oluşur. Herhangi bir majör gamın 1. ve 3. sesleri arasındaki aralıktır.
Majör 6’lı Aralık (M6): 9 yarım sesten oluşur. Herhangi bir majör gamın 1. ve 6. sesleri arasındaki aralıktır.
Minör 6’lı Aralık (m6): 8 yarım sesten oluşur. Herhangi bir majör 6’lı aralığın 2. sesini yarım ses pesleştirdiğimizde elde ettiğimiz aralıktır.
Majör 7’li Aralık (M7): 11yarım sesten oluşur. Herhangi bir majör gamın 1. ve 7. sesleri arasındaki aralıktır.
Minör 7’li Aralık (m7): 10 yarım sesten oluşur. Herhangi bir majör 7’li aralığın 2. sesini yarım ses pesleştirdiğimizde elde ettiğimiz aralıktır.
Eksiltilmiş Aralıklar (o): Herhangi bir tam veya minör aralığın yarım ses pesleştirilmesiyle oluşan aralıklardır.
Örnekler:
Arttırılmış Aralıklar (+): Herhangi bir tam veya majör aralığın yarım ses tizleştirilmesiyle oluşan aralıklardır.
Örnekler
Do majör üzerinden tüm aralıklar
1) Bir ses, bu sesin doğuşkanları (ing. overtone series) dediğimiz birçok sesten oluşur. Aşağıdaki tabloda Do sesinin içindeki bazı doğuşkanlar sırasıyla gösterilmiştir:
ALIŞTIRMALAR
Aşağıdaki notaların üstüne belirtilen aralıklara göre notaları yazınız.
Majör Aralıklar
Minör Aralıklar
Kulak Eğitimi Alıştırmaları
Aşağıdaki melodileri çalışın ve benzer şekilde kendi melodilerinizi yazıp, söyleyin:
1. Melodi:
Bona Çalışması
Şimdiye kadar müziğin yatay yapılarıyla (melodi, gam) ilgilendik. Bu bölümde müziğin dikey yapısını, yani armoniyi inceleyeceğiz.
Akorlar
Bir eseri icra ederken, kimi zaman gitar, akordiyon, piyano gibi bazı enstrümanların aynı anda birden çok farklı sese bastığını görürüz. Üç ya da daha fazla farklı sesin aynı anda duyulmasıyla elde ettiğimiz seslere akor denir. Akorlar genel olarak Latin harfleriyle gösterilirler (C, F, Dm, Gmaj7 gibi).
Triadlar
Majör, minör, arttırılmış ve eksiltilmiş akorlar; aralarında iki 3’lü aralığın olduğu üç farklı sesten oluşan triadlardan elde edilir. Şimdi akorların nasıl elde edildiğini ve temel majör, minör, arttırılmış ve eksiltilmiş triadları inceleyelim.
Dört çeşit triad vardır:
Triad | Majör Gam’daki Dereceleri | Aralıkları |
Majör Triad | 1 3 |
2 + 1,5 |
Majör Triad | 1 3 |
1,5 + 2 |
Eksiltilmiş Triad (diminished) | 1 3 |
1,5 + 1,5 |
Arttırılmış Triad(augmented) | 1 3 5 # | 2 + 2 |
2. Majör Triad’lar:
Majör bir gamın birinci, üçüncü ve beşinci derecesinden (1 3 5) oluşurlar. Majör triad ayrıca 2 Tam Ses (majör üçlü) + 1,5 Ses (minör üçlü) formülüyle de elde edilebilir.
Örnek 1: Do majör akorunu bulalım:
1. yol: Do majör gamını buluruz ve 1., 3. ve 5. seslerini alırız:
2. Yol: Do sesinden 2 tam aralık (majör üçlü aralık) ve 1,5 aralık (minör üçlü aralık) ilerleriz:
Do | ________ | Mi | _______ | Sol |
2 tam ses | 1,5 ses |
Do majör akoruna ulaşırız:
Örnek 2: Re Bemol majör akorunu (D ) bulalım:
1. Yol: Re Bemol Majör gamını yazıyoruz ve 1., 3. ve 5. derecelerini buluyoruz:
2. Yol:
Re Bemo | ________ | Fa | _______ | La Bemol |
2 tam ses | 1,5 ses |
Böylelikle D
Tüm majör akorlar büyük Latin harfleriyle gösterilir.
Akor İsmi | Aldığı Sesler | Sembolü | Akor İsmi | Aldığı Sesler | Sembolü |
Do Majör | Do Mi Sol | C | Fa Majör | Fa La Do | F |
Sol Majör | Sol Si Re | G | Si Bemol Majör | Si |
B |
Re Majör | Re Fa# La | D | Mi Bemol Majör | Mi |
E |
La Majör | La Do# Mi | A | La Bemol Majör | La Do Mi | A |
Mi Majör | Mi Sol# Si | E | Re Bemol Majör | Re Fa La | D |
Si Majör | Si Re# Fa# | B | Sol Bemol Majör | Sol Si Re | G |
Fa Diyez Majör | Fa# La# Do# | F# | Do Bemol Majör | Do Mi Sol | C |
Do Diyez Majör | Do# Mi# Sol# | C# |
Aşağıda bazı majör akor örnekleri gösterilmiştir.
2.Minör Triad’lar:
Minör bir gamın birinci, üçüncü ve beşinci derecesinden oluşur. Aynı zamanda bir majör gamın birinci derecesi, üçüncü derecesinin yarım ses pesi ve beşinci derecesinden (1 3 5) oluşurlar. Minör triad ayrıca 1,5 ses (minör üçlü) + 2 tam ses (majör üçlü) formülüyle de elde edilebilir.
Örnek : Do minör akorunu bulalım:
1. Yol: Do Minör gamını yazıp, 1., 3. ve 5. derecelerini buluruz:
2. Yol: Do Majör gamında 3. dereceyi bemol yaparız. (1 3
Yukarıda görüldüğü gibi, herhangi bir majör akordaki 3. derece sesi yarım ses pesleştirilir ve o majör akorun minör akoru bulunur:
3. Yol: Do sesinden 1,5 ses (minör üçlü aralık) ve 2 tam (majör üçlü aralık) ses ilerleriz:
Do | __________ | Mi bemol | _________ | Re |
1,5 ses | 2 tam ses |
Minör akorlar, 3 farklı sembol ile gösterilebilir. Popüler müzik notasyonunda genelde büyük Latin harfinin yanına küçük ‘m’ harfi konarak gösterilir. Caz müziğinde büyük Latin harfinin yanına kısa çizgi konur (-). Klasik müzik eğitiminde küçük Latin harfi tercih edilebilir.
Akor İsmi | Aldığı Sesler | Sembolleri | Akor İsmi | Aldığı Sesler | Sembolleri |
La Minör | La Do Mi | Am, A-, a | Re Minör | Re Fa La | Dm, D-, d |
Mi Minör | Mi Sol Si | Em, E-, e | Sol Minör | Sol Si |
Gm, G-, g |
Si Minör | Si Re Fa# | Bm, B-, b | Do Minör | Do Mi |
Cm, C-, c |
Fa# Minör | Fa# La Do# | F#m, F#-, f# | Fa Minör | Fa La |
Fm, F-, f |
Do# Minör | Do# Mi Sol# | C#m, C#-, c# | Si Bemol Minör | Si |
B |
Sol# Minör | Sol# Si Re# | G#m, G#-, g# | Mi Bemol Minör | Mi |
E |
Re# Minör | Re# Fa# La# | D#m, D#-, d# | La Bemol Minör | La |
A |
La# Minör | La# Do# Mi# | A#m, A#-, a# |
Aşağıda bazı minör akor örnekleri gösterilmiştir:
3. Eksiltilmiş (Diminished) Triad’lar:
Minör bir triadın beşinci derecesinin yarım ses eksiltilmesiyle oluşur. Majör bir triadın üçüncü ve beşinci derecelerinin yarım ses pesleştirilmesiyle de oluşur (1 3 5 ). Aynı zamanda 1,5 ses (minör üçlü) + 1,5 ses (minör üçlü) formülüyle de elde edilebilir.
Örnek: Do eksiltilmiş akorunu bulalım:
1. Yol: Do Minör triadını yazıp, 5. dereceyi yarım ses pesleştiririz:
3. Yol: Do sesinden 1,5 ses (minör üçlü aralık) ve 1,5 ses (minör üçlü aralık) ilerleriz:
Do | __________ | Mi bemol | _________ | Sol bemol |
1,5 ses | 1,5 ses |
Eksiltilmiş akorlar, büyük ya da küçük Latin harfinin sağ üst köşesine konan küçük bir çember sembolü (◦) ile gösterilir. Popüler müzik ve caz müziği notasyonunda genelde büyük Latin harfinin yanına konarken, klasik müzik eğitiminde küçük Latin harfinin yanına konur. Bir diğer kullanım da büyük Latin harfinin yanına İngilizcede ‘diminished’ (eksiltilmiş) kelimesinin kısaltması olan ‘dim’ sözcüğünün konulmasıdır (örnek: Cdim).
Akor İsmi | Aldığı Sesler | Sembolü | Akor İsmi | Aldığı Sesler | Sembolü |
Do Eksiltilmiş | Do Mi |
Cº, Cdim, cº | Fa Eksiltilmiş | Fa La |
Fº, Fdim,fº |
Sol Eksiltilmiş | Sol Si |
Gº, Gdim, gº | Si Bemol Eksiltilmiş | Si |
B |
Re Eksiltilmiş | Re Fa La |
Dº, Ddim, dº | Mi Bemol Eksiltilmiş | Mi |
E |
La Eksiltilmiş | La Do Mi |
Aº, Adim, aº | La Bemol Eksiltilmiş | La |
A |
Mi Eksiltilmiş | Mi Sol Si |
Eº, Edim, eº | Re Bemol Eksiltilmiş | Re |
D |
Si Eksiltilmiş | Si Re Fa | Bº, Bdim, bº | Sol Bemol Eksiltilmiş | Sol |
G º,G dim, g |
Fa Diyez Eksiltilmiş | Fa# La Do | F#º, Fdim, f#º | Do Bemol Eksiltilmiş | Do |
C |
Do Diyez Eksiltilmiş | Do# Mi Sol | C#º, C#dim, c#º |
Aşağıda bazı eksiltilmiş triad örnekleri verilmiştir.
4. Arttırılmış (Augmented) Triad’lar:
Majör bir triadın beşinci derecesinin yarım ses tizleştirilmesiyle oluşur (1 3 5 # ). Aynı zamanda 2 tam ses (majör üçlü) + 2 tam ses (majör üçlü) formülüyle de elde edilebilir.
Örnek : Do arttırılmış akorunu bulmak istiyoruz:
1. Yol: Do Majör triadını yazıp, 5. dereceyi yarım ses tizleştiririz:
2. Yol: Do sesinden 2 tam ses (majör üçlü aralık) ve 2 tam ses (majör üçlü aralık) ilerleriz:
Do | __________ | Mi | _________ | Sol diyez |
2 tam ses | 2 tam ses |
Arttırılmış akorlar, büyük Latin harfinin sağ üst köşesine konan artı sembolü (+) ile gösterilir. Bir diğer kullanım da büyük Latin harfinin yanına İngilizcede ‘augmented’ (arttırılmış) kelimesinin kısaltması olan ‘aug’ sözcüğünün konulmasıdır (örnek: Caug).
Akor İsmi | Aldığı Sesler | Sembolü | Akor İsmi | Aldığı Sesler | Sembolü |
Do Arttırılmış | Do Mi Sol # | C + , Caug | Fa Arttırılmış | Fa La Do # | F + , Faug |
Sol Arttırılmış | Sol Si Re # | G + , Gaug | Si Bemol Arttırılmış | Si |
B |
Re Arttırılmış | Re Fa# La# | D + , Daug | Mi Bemol Arttırılmış | Mi |
E |
La Arttırılmış | La Do# Mi # | A + , Aaug | La Bemol Arttırılmış | La |
A |
Mi Arttırılmış | Mi Sol# Si # | E + , Eaug | Re Bemol Arttırılmış | Re |
D |
Si Arttırılmış | Si Re# Fa | B + , Baug | Sol Bemol Arttırılmış | Sol |
G |
Fa Diyez Arttırılmış | Fa# La# Do | F# + , F#aug | Do Bemol Arttırılmış | Do Mi Sol | C + ,C aug |
Do Diyez Arttırılmış | Do# Mi# Sol | C# + , C#aug |
Aşağıda bazı arttırılmış triad örnekleri verilmiştir.
Akor Alıştırmaları
1) Aşağıdaki boşluklara verilen akor çeşidine gore uygun notaları yazınız.
Kök | G | D | B |
||||||
3lü | F | C | A |
||||||
5li | E |
E | F # | ||||||
Akor Çeşidi | Majör | Minör | Majör | Eksiltilmiş | Arttırılmış | Minör | Eksiltilmiş | Minör | Arttırılmış |
Kulak Eğitimi Çalışması
Şimdi “Te-La” aralığını çalışacağız. Herhangi bir majör gamın 7. sesini yarım ses pesleştirdiğimizde Miksolidyan modunu elde ediyoruz. Do Majör gamının da 7. sesi “Si” olduğu için “Si Bemol” sesini eklediğimizde Do Miksolidyan modunu elde etmiş oluruz. Aşağıdaki Do Miksolidyan modunu çalışınız:
Alıştırmalar
Aşağıdaki melodileri çalışın ve benzer şekilde kendi melodilerinizi yazıp söyleyin:
1. Melodi:
Bona Çalışması
Majör ve Minör Gamın Akorları
Gamları incelerken her gamın belirli seslerden oluştuğunu gördük. Bir eseri çalarken eserin üzerine kurulduğu gam (eserin tonu), incelememiz gereken önemli bir öğe olarak karşımıza çıkar. Çünkü çok sesli şarkılarda, eserin gamı üzerinden hareket edilir ve o gamın belirlediği bölümlerde, gam seslerinden eserin akorları bulunur.
Ama burada bir noktayı açmamız gerekiyor. Günümüzde, bizim kurduğumuz çerçevenin dışında olan milyonlarca eser var. 20. yüzyılın başında Klasik Batı Müziği’nde ortaya çıkan ‘atonal’ müzik, tüm makamsal müzikler, caz gibi müzikler bizim yukarıda kurduğumuz çerçevenin dışında kalıyor.
Majör ve minör gamların akorları, birçok müzik okulunda Romen rakamları ile gösterilir. Akorun kök sesi gamın hangi derecesi ise o sayı ile gösterilir. Ayrıca majör ve arttırılmış akorlar büyük Latin harfleriyle ve büyük Romen rakamlarıyla, minör ve eksiltilmiş akorlar küçük Latin harfleriyle ve küçük Romen rakamlarıyla yazılır.
Bu bölümde majör ve minör gamların alabilecekleri akorları inceleyeceğiz. Bunu yaparken Do majör ve Do minör gamlarını temel alıp diğer gamlara da genelleyeceğiz.
Majör Gam Akorları
Her derecenin akorunu bulurken o dereceyi kök ses (birinci ses) kabul edip, gamda o sesten başlayarak birinci, üçüncü ve beşinci seslerle bir triad oluşturup o derecenin akoru bulunur. Bulunan triadın aralık ilişkilerine bakılarak da triadın majör, minör, eksiltilmiş veya arttırılmış olduğunu anlarız.
Böylelikle Do majör gamının 1. derecesinin akorunun Do, Mi ve Sol seslerinden oluşan Do majör akoru olduğunu görürüz. Bu örnekten yola çıkarak da herhangi bir majör gamın 1. derecesinin akorunun majör akor olduğunu söyleyebiliriz.
Böylelikle Do majör gamının 2. derecesinin akorunun Re, Fa ve La seslerinden oluşan Re minör akoru olduğunu görürüz. Bu örnekten yola çıkarak da herhangi bir majör gamın 2. derecesinin akorunun minör akor olduğunu söyleyebiliriz.
Böylelikle Do majör gamının 3. derecesinin akorunun Mi, Sol ve Si seslerinden oluşan Mi minör akoru olduğunu görürüz. Bu örnekten yola çıkarak da herhangi bir majör gamın 3. derecesinin akorunun minör akor olduğunu söyleyebiliriz.
Bu şekilde devam ederek Do majör gamından elde edebileceğimiz bütün akorları buluruz. Romen rakamlarıyla ifade edilmiş bu akorlar aşağıdaki gibidir:
Aşağıda La majör gamından elde edebileceğimiz akorlar yazılmıştır:
Yukarıdaki örneklerden yola çıkarak, tüm majör gamların akorları için şöyle bir genelleme yapabiliriz:
Majör Gamın Dereceleri | 1. derece | 2. derece | 3. derece | 4. derece | 5. derece | 6. derece | 7. derece |
Akor Türü | Majör | Minör | Minör | Majör | Majör | Minör | Eksiltilmiş |
Romen Rakamı ile gösterimi | I | ii | iii | IV | V | vi | vii˚ |
Yani herhangi bir majör gamın her zaman birinci, dördüncü ve beşinci derecesi majör; ikinci, üçüncü ve altıncı derecesi minör; yedinci derecesi eksiltilmiş bir akor oluşturur.
Minör Gam Akorları
Minör gamların üç çeşit olmasından dolayı oluşturdukları akorlar birbirinden farklıdır. Minör gamların akorlarını bulurken de majör gamda uyguladığımız yöntemler geçerli olacaktır. Şimdi sırasıyla doğal minör, armonik minör ve melodik minör gamın akorlarını inceleyelim.
Doğal Minör Gamın Akorları:
Majör gamlarda uyguladığımız yöntemleri uygulayınca, La minör gamının birinci derecesinin akoru La, Do ve Mi seslerinden oluşan La minör akorudur. İkinci derecesinin akoru ise Si, Re, Fa sesleriden oluşan Si eksiltilmiş akorudur. Bu yolla devam edersek, La doğal minör gamının sesleri üzerinden elde edebileceğimiz tüm akorların Romen rakamlarıyla gösterilmiş şeklinin aşağıdaki gibi olduğunu görürüz:
Aşağıda Mi minör gamından elde edebileceğimiz akorlar yazılmıştır:
Yukarıdaki örneklerden yola çıkarak, tüm doğal minör gamların akorları için şöyle bir genelleme yapabiliriz:
Majör Gamın Dereceleri | 1. derece | 2. derece | 3. derece | 4. derece | 5. derece | 6. derece | 7. derece |
Akor Türü | Minör | Eksiltilmiş | Majör | Minör | Minör | Majör | Majör |
Romen Rakamı ile gösterimi | I | ii | iii | IV | V | vi | vii |
Yani herhangi bir doğal minör gamın her zaman birinci, dördüncü ve beşinci derecesi minör; üçüncü, altıncı ve yedinci derecesi majör; ikinci derecesi eksiltilmiş bir akor oluşturur.
Not: Doğal minör gamından oluşturulan akorlarda, 5. derecenin oluşturduğu akor yukarıda gösterildiği gibi minör (v) olarak kullanılmasının yanısıra, birçok durumda majör (V) olarak da karşımıza çıkar. Bunun nedeni armonik yürüyüş (progression) kurallarındaki V→i yürüyüşünün kullanılmasıdır. Dominant akor olan V, karar akoruna (i) gitmek ister. Tam kadans denilen kadans türü de V→i yürüyüşüdür. Bu konuyu iyi anlamak için daha kapsamlı bir armoni bilgisine sahip olmak gerekir. Bu metotta armoni konusunda ayrıntıya girilmeyecektir.
Armonik Minör Gamın Akorları:
Armonik minör gamı, doğal minör gamının 7. derecesinin yarım ses tizleştirilmesiyle oluştuğu için, bu sesi alan akorlar doğal minördeki akorlardan farklılık gösterir. Armonik minör gamının birinci derecesinin akoru La, Do ve Mi seslerinden oluşan La minör akoru; ikinci derecesinin akorunun Si, Re, Fa sesleriden oluşan Si eksiltilmiş akoru; üçüncü derecesinin akoru ise, Do, Mi, Sol diyez seslerinden oluşan Do arttırılmış akorudur. Bu yolla devam edersek, La armonik minör gamının sesleri üzerinden elde edebileceğimiz tüm akorların Romen rakamlarıyla gösterilmiş şeklinin aşağıdaki gibi olduğunu görürüz:
Aşağıda Si armonik minör gamından elde edebileceğimiz akorlar yazılmıştır:
Yukarıdaki örneklerden yola çıkarak, tüm armonik minör gamların akorları için şöyle bir genelleme yapabiliriz:
Armonik Minör Gamın Dereceleri | 1. derece | 2. derece | 3. derece | 4. derece | 5. derece | 6. derece | 7. derece |
Akor Türü | Minör | Eksiltilmiş | Arttırılmış | Minör | Majör | Majör | Eksiltilmiş |
Romen Rakamı ile gösterimi | I | ii | iii + | IV | V | vi | vii˚ |
Yani herhangi bir armonik minör gamın her zaman birinci ve dördüncü derecesi minör; beşinci ve altıncı derecesi majör; ikinci ve yedinci derecesi eksiltilmiş; üçüncü derecesi ise arttırılmış bir akor oluşturur.
Melodik Minör Gamın Akorları:
Melodik minör gam, diğer minör gamlardan farklı olarak çıkıcı gamlarda 6. ve 7. derecedeki sesleri yarım ses tiz alıp, inici gamlarda ise bu sesleri natürel aldığından, bu gamın oluşturduğu akorlar da çeşitlilik gösterir. İnici gamlarda melodik minör gamın aldığı sesler doğal minör ile aynı olduğundan, oluşturduğu akorlar da aynıdır. Biz bu bölümde sadece melodik minörün çıkıcı gamlarda oluşturduğu akorları inceleyeceğiz.
La melodik minör çıkıcı gamı, Fa# ve Sol# arızalarını alır. La melodik minör gamının birinci derecesinin akorunun La, Do ve Mi seslerinden oluşan La minör akoru; ikinci derecesinin akorunun Si, Re, Fa# sesleriden oluşan Si minör akoru; üçüncü derecesinin akorunun ise, Do, Mi, Sol# seslerinden oluşan Do arttırılmış akoru olduğunu görürüz. Bu yolla devam edersek, La armonik minör gamının sesleri üzerinden elde edebileceğimiz tüm akorların Romen rakamlarıyla gösterilmiş şeklinin aşağıdaki gibi olduğunu görürüz:
Aşağıda Do melodik minör gamından elde edebileceğimiz akorlar yazılmıştır:
Yukarıdaki örneklerden yola çıkarak, tüm melodik minör gamların çıkıcı akorları için şöyle bir genelleme yapabiliriz:
Melodik Minör Çıkıcı Gamının Dereceleri | 1. derece | 2. derece | 3. derece | 4. derece | 5. derece | 6. derece | 7. derece |
Akor Türü | Minör | Minör | Arttırılmış | Majör | Majör | Eksiltilmiş | Eksiltilmiş |
Romen Rakamı ile gösterimi | I | ii | iii + | IV | V | vi | vii˚ |
Yani çıkıcı herhangi bir melodik minör gamın her zaman birinci ve ikinci derecesi minör; dördüncü ve beşinci derecesi majör; altıncı ve yedinci derecesi eksiltilmiş; üçüncü derecesi ise arttırılmış bir akor oluşturur.
Birbirlerine Eğilimli Notalar (3)
Aşağıdaki birbirlerine eğilimli notaları çalışınız:
Şimdi “Fa-Me” ve “Le-Sol” aralıklarını çalışacağız. Herhangi bir majör gamın 3., 6. ve 7. seslerini yarım ses pesleştirdiğimizde Aeolian modunu elde ediyoruz. Bu mod “doğal minör gamı” olarak da adlandırılır. Aşağıdaki Do Aeolian modunu çalışınız:
Alıştırmalar
Aşağıdaki melodileri çalışın ve benzer şekilde kendi melodilerinizi yazıp söyleyin:
1. Melodi:
Bona Çalışması
Akor Çevrimleri
Şimdiye kadar gösterdiğimiz tüm akorların ilk sesleri (en pes ses) akora adını veren kök sestir. Ancak herhangi bir akoru kök sesten başlayarak yazmamız bir kural değildir. Bir akor o akoru oluşturan herhangi bir sesten başlayarak da yazılabilir. Dolayısıyla, bir akorun adına karar verirken bakmamız gereken şey hangi sesten başladığı ve nasıl bir dizilim izlediği değil, hangi seslerden oluştuğudur. Bir akorun en pes sesi akora adını veren ses ise, bu dizilime akorun kök pozisyonudenir. Örneğin Do majör akoru aşağıdaki gibi, en bas seste Do alarak yazılmışsa, bu bir kök pozisyon Do majör akorudur.
Bir akorun en bas sesinin değiştirilmesiyle elde edilen akor dizilimine o akorun çevrimi denir. Eğer akorun ikinci sesi (kök sesten minör ya da majör üçlü uzak olan ses) en bas ses olarak yazılırsa bu akorun birinci çevrimini elde ederiz. Örneğin Do majör akorunun birinci çevrimi, Mi sesiyle başlar.
Eğer akorun üçüncü sesi (kök sesten tam, arttırılmış ya da eksiltilmiş beşli uzak olan ses) en bas ses olarak yazılırsa bu akorun ikinci çevrimini elde ederiz. Örneğin Do majör akorunun ikinci çevrimi Sol sesiyle başlar.
Çevrimlerin sembol olarak gösteriminde en bas ses, akorun yanına yazılır. Örneğin Do majör akorunun birinci çevriminde en bas ses Mi notası olduğu için bu akorun gösterimi C/E’dir. Do majör akorunun ikinci çevriminde en bas ses Sol notası olduğu için bu akorun gösterimi C/G’dir.
Aşağıda Do majör akorunun kök pozisyonu, birinci ve ikinci çevrimleri gösterilmiştir:
Aşağıda Fa minör akorunun kök pozisyonu, birinci ve ikinci çevrimleri gösterilmiştir:
Aşağıda Mi eksiltilmiş akorunun kök pozisyonu, birinci ve ikinci çevrimleri gösterilmiştir:
Aşağıda Si Bemol arttırılmış akorunun kök pozisyonu, birinci ve ikinci çevrimleri gösterilmiştir:
Not: Barok dönemde (1600-1750), bir akorun kök pozisyonu ve çevrimleri sayılarla gösterilmiştir. Bu sayılar bas sesin üzerine kurulan aralıkları temsil eder. Bu sisteme ‘numaralandırılmış bas’ (ing.figured bass ya da thoroughbass) ismi verilmiştir. Aşağıda bu semboller gösterilmiştir:
Kök Pozisyon | Birinci Çevrim | İkinci Çevrim | |
Kök üzerine kurulan aralıklar | 53 | 63 | 64 |
Sembolü | (hiçbirşey yazmıyorsa, kök pozisyonudur) | 6 | 64 |
Alıştırmalar
1) Aşağıdaki boşluklara verilen notalara göre uygun akorları ve çevimlerini yazınız.
Kulak Eğitimi Çalışması
Aşağıdaki eğilimli notaları çalışınız.
Bona Çalışması
Yedili Akorlar
Majör, minör, arttırılmış ve eksiltilmiş akorlar; aralarında iki 3’lü aralığın olduğu üç farklı sesten oluşan triad’lardan elde ediliyordu. Bu akorlara bir 3’lü aralık daha eklersek yedili akorları elde etmiş oluruz. Şimdi yedili akorların nasıl elde edildiğini ve temel yedili akor türlerini inceleyelim.
Yedili Akor | Majör Gam’daki Dereceleri | Aralıkları |
Majör yedili akor | 1 3 5 7 | 2 + 1,5 + 2 |
Dominant yedili akor | 1 3 5 7 |
2 + 1,5 + 1,5 |
Minör yedili akor | 1 3 |
1,5 + 2 + 1,5 |
Eksiltilmiş yedili akor | 1 3 |
1,5 + 1,5 + 1,5 |
Yarı eksiltilmiş akor | 1 3 |
1,5 + 1,5 + 2 |
1. Majör Yedili Akor
Herhangi bir majör triadın son sesine majör üçlü aralık ekleyip bulduğumuz ses ile oluşan dört sesli akordur. Ayrıca majör bir gamın birinci, üçüncü, beşinci ve yedinci derecesinden (1 3 5 7) de bulunabilir. 2 Tam Ses (majör üçlü) + 1,5 Ses (minör üçlü) + 2 Tam Ses (majör üçlü) formülüyle de elde edilebilir.
Örnek 1: Do majör yedili akorunu bulalım.
1. yol: Do majör triadını buluruz: Do Mi Sol
Sol sesinden majör üçlü aralık ilerleriz ve Si sesini buluruz. Do Mi Sol Si seslerinden oluşur.
2. yol: Do majör gamını buluruz ve 1., 3., 5. ve 7. seslerini alırız:
3. Yol: Do sesinden 2 tam aralık (majör üçlü aralık), 1,5 aralık (minör üçlü aralık) ve 2 tam aralık (majör üçlü aralık) ilerleriz:
Do | _______________ | Mi | ____________ | Sol | ___________ | Si |
2 tam ses | 1,5 ses | 2 tam ses |
Örnek 2: Sol Bemol majör yedili akorunu bulalım:
1. yol: Sol bemol majör triadını buluruz: Sol Bemol, Si Bemol, Re Bemol.
Re bemol sesinden majör üçlü aralık ilerleriz ve Fa sesini buluruz. Sol Bemol, Si Bemol, Re Bemol ve Fa seslerinden oluşur.
2. Yol: Sol Bemol Majör gamını yazıyoruz ve 1., 3., 5. ve 7. derecelerini buluyoruz:
3. Yol: Sol Bemol sesinden 2 tam aralık (majör üçlü aralık), 1,5 aralık (minör üçlü aralık) ve 2 tam aralık (majör üçlü aralık) ilerleriz:
Sol bemo | _______________ | Si bemol | ____________ | Re bemol | ___________ | Fa |
2 tam ses | 1,5 ses | 2 tam ses |
Aşağıda bazı majör yedili akor örnekleri gösterilmiştir.
2. Dominant Yedili Akor
Herhangi bir majör triadın son sesine minör üçlü aralık ekleyip bulduğumuz ses ile oluşan dört sesli akordur. Majör bir gamın birinci, üçüncü, beşinci derecelerinden ve yedinci derecesinin yarım ses pesleştirilmesiyle (1 3 5 7) oluşur. Dominant yedili akor ayrıca 2 Tam Ses (majör üçlü) + 1,5 Ses (minör üçlü) + 1,5 Ses (minör üçlü) formülüyle de elde edilebilir.
Örnek 1: Do dominant yedili akorunu bulalım.
1.yol: Do majör triadını buluruz: Do Mi Sol.
Sol sesinden minör üçlü aralık ilerleriz ve Si bemol sesini buluruz. Do Mi Sol Si
2. yol: Do majör gamını buluruz ve 1., 3., 5. ve 7 seslerini alırız:
3. Yol: Do sesinden 2 tam aralık (majör üçlü aralık), 1,5 aralık (minör üçlü aralık) ve 1,5 Ses (minör üçlü) ilerleriz:
Do | _______________ | Mi | ____________ | Sol | ___________ | Si Bemol |
2 tam ses | 1,5 ses | 1,5 ses |
Aşağıda bazı dominant yedili akor örnekleri gösterilmiştir.
3. Minör Yedili Akor
Herhangi bir minör triadın son sesine minör üçlü aralık ekleyip bulduğumuz ses ile oluşan dört sesli akordur. Minör bir gamın birinci, üçüncü, beşinci ve yedinci derecesinden oluşur. Aynı zamanda majör bir gamın birinci derecesinden, üçüncü derecesinin yarım ses pesleştirilmesinden, beşinci derecesinden ve yedinci derecesinin yarım ses pesleştirilmesinden (1 3 5 7 ) de oluşur. Minör yedili akor ayrıca 1,5 Ses (minör üçlü) + 2 Tam Ses (majör üçlü) + 1,5 Ses (minör üçlü) formülüyle de elde edilebilir.
Örnek 1: Do minör yedili akorunu bulalım.
yol: Do minör triadını buluruz: Do, Mi Bemol, Sol.
Sol sesinden minör üçlü aralık ilerleriz ve Si bemol sesini buluruz. Do Mi Sol Si seslerinden oluşur.
2. yol: Do minör gamını buluruz ve 1., 3., 5. ve 7. seslerini alırız:
3. yol: Do majör gamını buluruz ve 1., 3
4. Yol: Do sesinden 1,5 Ses (minör üçlü) + 2 Tam Ses (majör üçlü) + 1,5 Ses (minör üçlü) ilerleriz:
Do | _______________ | Mi bemol | ____________ | Sol | ___________ | Si Bemol |
1,5 ses | 1,5 ses | 1,5 ses |
Aşağıda bazı minör yedili akor örnekleri gösterilmiştir.
4. Eksiltilmiş Yedili Akor
Herhangi bir eksiltilmiş triadın son sesine minör üçlü aralık ekleyip bulduğumuz ses ile oluşan dört sesli akordur. Majör bir gamın birinci derecesinden, üçüncü derecesinin yarım ses pesleştirilmesinden, beşinci derecesinin yarım ses pesleştirilmesinden ve yedinci derecesinin tam ses (çiftbemol) pesleştirilmesiyle (1 3
Örnek 1: Do eksiltilmiş yedili akorunu bulalım.
1.yol: Do eksiltilmiş triadını buluruz: Do, Mi Bemol, Sol Bemol
Sol bemol sesinden minör üçlü aralık ilerleriz ve Si çift bemol sesini buluruz. Do Mi Sol Siseslerinden oluşur.
2. yol: Do majör gamını buluruz ve 1., 3
3. Yol: Do sesinden 1,5 Ses (minör üçlü) + 1,5 Ses (minör üçlü) + 1,5 Ses (minör üçlü) ilerleriz:
Do | _______________ | Mi bemol | ____________ | Sol bemol | ___________ | Si Çİft Bemol |
1,5 ses | 1,5 ses | 1,5 ses |
Aşağıda bazı eksiltilmiş yedili akor örnekleri gösterilmiştir.
5. Yarı Eksiltilmiş Yedili Akor
Herhangi bir eksiltilmiş triadın son sesine majör üçlü aralık ekleyip bulduğumuz ses ile oluşan dört sesli akordur. Majör bir gamın birinci derecesinden, üçüncü derecesinin yarım ses pesleştirilmesinden, beşinci derecesinin yarım ses pesleştirilmesinden ve yedinci derecesinin yarım ses pesleştirilmesiyle (1 3
Örnek 1: Do eksiltilmiş yedili akorunu bulalım:
1.yol: Do eksiltilmiş triadını buluruz: Do, Mi Bemol, Sol Bemol.
Sol bemol sesinden majör üçlü aralık ilerleriz ve Si bemol sesini buluruz. Böylelikle bu akor, Do
Mi
2. yol: Do majör gamını buluruz ve 1., 3
3. Yol: Do sesinden 1,5 Ses (minör üçlü) + 1,5 Ses (minör üçlü) + 2 Tam Ses (majör üçlü) ilerleriz:
Do | _______________ | Mi bemol | ____________ | Sol bemol | ___________ | Si Çİft Bemol |
1,5 ses | 1,5 ses | 2 tam ses |
Aşağıda bazı yarı eksiltilmiş yedili akor örnekleri gösterilmiştir.
Majör Gamın Yedili Akorları
Her derecenin yedili akorunu bulmak için o dereceyi kök ses (birinci ses) kabul ederiz ve gamda o sesten başlayarak birinci, üçüncü ve beşinci seslerle triadı oluştururuz. Bu triada yedinci sesin eklenmesiyle de yedili akor oluşur. Bulunan yedili akorun aralık ilişkilerine bakılarak yedili akorun çeşidi ortaya çıkar.
öylelikle Do majör gamının 1. derecesinin yedili akorunun Do, Mi, Sol ve Si seslerinden oluşan Do majör yedili akoru olduğunu görürüz. Bu örnekten yola çıkarak da herhangi bir majör gamın 1. derecesinin yedili akorunun majör yedili akor olduğunu söyleyebiliriz.
Böylelikle Do majör gamının 2. derecesinin yedili akorunun Re, Fa, La ve Do seslerinden oluşan Re minör yedili akoru olduğunu görürüz. Bu örnekten yola çıkarak da herhangi bir majör gamın 2. derecesinin akorunun minör yedili akor olduğunu söyleyebiliriz.
Bu şekilde devam ederek Do majör gamından elde edebileceğimiz bütün yedili akorları buluruz. Romen rakamlarıyla ifade edilmiş bu akorlar aşağıdaki gibidir:
Aşağıda La majör gamından elde edebileceğimiz yedili akorlar yazılmıştır:
Yukarıdaki örneklerden yola çıkarak, tüm majör gamların yedili akorları için şöyle bir genelleme yapabiliriz:
Majör Gamın Dereceleri | 1. derece | 2. derece | 3. derece | 4. derece | 5. derece | 6. derece | 7. derece |
Yedili Akor Türü | Majör Yedili | Minör Yedili | Minör Yedili | Majör Yedili | Dominant Yedili | MinörYedili | Yarı EksiltilmişYedili |
Romen Rakamı ile gösterimi | I M7 | ii 7 | iii 7 | IV M7 | V 7 | vi 7 | vii Ø7 |
Yani herhangi bir majör gamın her zaman birinci ve dördüncü derecesi majör yedili; ikinci, üçüncü ve altıncı derecesi minör yedili; beşinci derecesi dominant yedili ve yedinci derecesi yarı eksiltilmiş yedili akor oluşturur.
Doğal Minör Gamın Yedili Akorları
Majör gamdaki yöntemleri uyguladığımızda, La minör gamının birinci derecesinin yedili akorunun La, Do, Mi ve Sol seslerinden oluşan La minör yedili akoru olduğunu görürüz. İkinci derecesinin akoru ise Si, Re, Fa ve La seslerinden oluşan Si yarı eksiltilmiş yedili akorudur. Bu yolla devam edersek, La doğal minör gamının sesleri üzerinden elde edebileceğimiz tüm yedili akorların Romen rakamlarıyla gösterilmiş şeklinin aşağıdaki gibi olduğunu görürüz:
Aşağıda Mi minör gamından elde edebileceğimiz yedili akorlar yazılmıştır:
Yukarıdaki örneklerden yola çıkarak, tüm doğal minör gamların yedili akorları için şöyle bir genelleme yapabiliriz:
Minör Gamın Dereceleri | 1. derece | 2. derece | 3. derece | 4. derece | 5. derece | 6. derece | 7. derece |
Yedili Akor Türü | Majör Yedili | Yarı EksiltilmişYedili | MajörYedili | MinörYedili | MinörYedili | MajörYedili | DominantYedili |
Romen Rakamı ile gösterimi | i 7 | ii Ø7 | III M7 | iv 7 | v 7 | VI M7 | VII 7 |
Yani herhangi bir doğal minör gamın her zaman birinci, dördüncü ve beşinci derecesi minör yedili; üçüncü ve altıncı derecesi majör yedili; yedinci dercesi dominant yedili; ikinci derecesi yarı eksiltilmiş yedili akor oluşturur.
Not: Doğal minör gamından oluşturulan akorlarda, 5. derecenin oluşturduğu yedili akor yukarıda gösterildiği gibi minör yedili (v 7) olarak kullanılmasının yanı sıra, birçok durumda dominant yedili (V 7) olarak da karşımıza çıkar. Bunun nedeni armonik yürüyüş kurallarındaki V 7—->i yürüyüşünün kullanılmasıdır. Dominant yedili akor olan V 7, karar akoruna (i) gitmek ister. Tam kadans denilen kadans türü de V 7—->i yürüyüşüdür. Bu konuyu iyi anlamak için daha kapsamlı bir armoni bilgisine sahip olmak gerekir. Bu metotta armoni konusunda ayrıntıya girilmeyecektir.
Alıştırmalar
1) Aşağıda belirtilen yedili akorların adını ve çeşidini yazınız.
Kulak Eğitimi Çalışması
Aşağıda Do majör üzerinden verilen aralıkları çalışınız.
Bona Çalışmaları
KAYNAK :
184 Sayfa, karton kapak
ISBN: 978-975-6165-39-3
Temel Müzik Eğitimi metodu, Boğaziçi Üniversitesi Folklor Kulübü ve Boğaziçi Gösteri Sanatları Topluluğu bünyesinde 2003-2009 yılları arasında yürütülen çalışmaların bir ürünü olarak ortaya çıktı. Metodun hedefi, müziğe yeni başlayanlara dokuz çalışmalık bir program çerçevesinde, solfej, ritim ve armoni konularında sağlam bir altyapı kazandırmaktır.
Metodu kullanan müzisyen adayları, her bir çalışmaya özgü konuları okuduktan sonra, kitap ile birlikte verilen CDyi referans alıp gerekli alıştırmaları yaparak, kendilerini geliştirecekleri müzikal bir yolculuğa çıkacaklardır.
Bu sitede metottaki konuların bir kısmı ve alıştırmalardan birer örnek verilmiştir. Konuların tamamına, alıştırmalara ve cevap anahtarlarına metodun basılmış versiyonunda ulaşabilirsiniz.
Birgül Serçe (birgulserce@gmail.com)
Tolgahan Çoğulu (tolgahanus@yahoo.com)